Başlık: Ermeni Kilisesi Katolik Mi? — İnanç, Kimlik ve Yanılgılar Üzerine Derin Bir Bakış
Giriş
Hepimiz bazen çevremizde “Ermeniler Katolik mi?”, “Ya onlar Ortodoks mu?” gibi sorularla karşılaşmışızdır. Dinî kimlikler, tarih, kültür ve ulusal kimlik katmanlarında örülü olunca, bu tür sorular azar azar kafa karışıklığına götürür. Bu yazıda, Ermeni Apostolik Kilisesi (genelde “Ermeni Kilisesi” diye anılan) ile Ermeni Katolik Kilisesi arasındaki farkları, tarihsel kökenlerini, günümüzdeki yansımalarını ve gelecekteki olası etkilerini ele alıyoruz. Bir dostla sohbet edermişçesine, samimi ve merak uyandıran bir dille.
—
Ermeni Kilisesi’nin Kökenleri: Apostolik Temeller ve İlk Hristiyan Ulusu
Ermeni Kilisesi’nin temelleri, Hristiyanlığın ilk yıllarına, İsa’nın havarileri Bartholomew the Apostle ve Thaddeus the Apostle’nun Ermenistan’a geldiği rivayetlerine dayanır. ([Vikipedi][1])
Resmî olarak ise, 301 yılında Gregory the Illuminator’ın öncülüğünde Hristiyanlık, Ermenistan’ın devlet dini olarak ilan edilince, Ermenistan “dünyanın ilk Hristiyan devleti” unvanını almıştır. ([Encyclopedia Britannica][2])
Bu tarihsel kök ve devletleştirilmiş Hristiyanlık, Ermeni halkının dini ve ulusal kimliğinde kilit rol oynadı; Kilise, sadece bir ibadet yeri değil; dil, kültür, hafıza ve kimliğin de koruyucusu haline geldi. ([Armenian-History.com][3])
—
“Ermeni Kilisesi Katolik mi?” Sorusunun Temel Cevabı
Ermeni Kilisesi — yani Ermeni Apostolik Kilisesi — aslında Katolik değildir. O, Oriental Orthodox Communion (Doğu‑Ortodoks geleneklerden ayrı, ama “Ortodoks” ailesine yakın) dinsel topluluğun bir üyesidir. ([Vikipedi][1])
Katolik olmayı seçen Ermeniler ise, Ermeni Katolik Kilisesi’ne mensuptur; bu cemaat, Katolik inanç ve otoritesine bağlıdır, yani Roma Katolikliği ile tam commmunion (ilişki) halindedir. ([Vikipedi][4])
Dolayısıyla “Ermeni Kilisesi = Katolik Kilise” denemez; bu, yanlış bir genellemedir. Aksine, Ermeni Apostolik Kilisesi, Katolik Kilisesi’nden bağımsız, farklı bir mezhep ve inanç sistemi olarak tanımlanır. ([EBSCO][5])
—
Teolojik ve Tarihsel Temelde Neden Farklılar?
Ermeni Apostolik Kilisesi, 5. yüzyılda toplanan konseylerden sonra, bazı kilise kararlarını kabul etmeyip — özellikle Council of Chalcedon (451) kararlarını reddederek — Katolik ve Doğu‑Ortodoks geleneğinden ayrılmıştır. Sonuç olarak “Miafizit / Miaphysit” teolojiyi benimsemiştir: Yani İsa’nın doğasında Tanrı ve insan doğasının birleşik, tek bir doğa olduğu görüşü. ([orthodoxwiki.org][6])
Bu teolojik ayrılık, sadece inançla değil, ibadet, liturjik dil (Ermenice Grabar), kilise geleneği, ritüeller, ruhani yönetim gibi alanlarda derin izler bırakmış. Yani Ermeni Kilisesi, birçok yönden Katolik‑Ortodoks hattından bağımsız, kendine özgü bir yapı kurmuş. ([Armenian-History.com][3])
Özetle: Sadece “Hristiyan olmak → Katolik olmak” diye otomatik kabul yok; kilise tarihi ve inanç anlayışı bunu belirliyor.
—
Günümüzde Durum: Azınlık Katolik Cemaat — Ama Ana Akım Apostolik
Günümüz Ermeni topluluklarının büyük kısmı hâlâ Ermeni Apostolik Kilisesi’ne bağlı. ([istanbulilceleri.com.tr][7])
Ancak tarih içinde, özellikle 17. yüzyıldan itibaren, Katolik inancına katılan — yani Katolik Ermeni cemaatleri — oluşmuş. Bugün hâlâ az sayıda da olsa Katolik Ermeni bulunuyor. ([altinesarptesettur.com.tr][8])
Yani bir Ermeni ile karşılaştığınızda — özellikle diaspora dışında — onun Katolik olması oldukça düşük bir ihtimal; büyük olasılıkla Apostolik (ya da “Ortodoks”) gelenekten.
—
Gelecek: İnanç, Kimlik, Diaspora ve Kültürel Koruma Açısından Ne Anlama Geliyor?
Küreselleşme, diaspora yayılımı ve kültürel asimilasyon baskısı altında, Apostolik Kilise’nin rolü giderek daha fazla “kimlik koruyucu” haline geliyor. Sadece bir inanç kurumu değil; dilin, kültürün, hafızanın taşıyıcısı oluyor.
Öte yandan Katolik Ermeni cemaatleri — Katolik dünyayla bağ sayesinde — farklı coğrafyalarda hayatta kalabilir; bu da Ermeni kimliğinin çeşitlenebileceğini, daha çok yönlü bir inanç ve aidiyet yelpazesi olabileceğini gösteriyor.
Dahası, ekümenik (Hristiyanlar arası) yaklaşımın artışı, geçmişin kırılmalarını bir nebze yumuşatabilir: Farklı inanç kökenli Ermeniler arasında diyalog, kültür paylaşımı ve ortak kimlik anlayışı güçlenebilir.
—
Sonuç: Karışıklığı Temize Çekmek — Evet, “Ermeni Kilisesi Katolik Değil”
Ermeni Kilisesi dendiğinde akla gelen büyük çoğunluk için bu kilise Katolik değil; o, kendi kökleri, inancı, liturjisi ve kimlik anlayışıyla bağımsız bir Hristiyan mezhebidir. Katolik Ermeniler vardır ama onlar küçük bir azınlık. Bu ayrımı bilmek, hem tarihsel anlayış hem de güncel kimliklerden bahsederken önemli — çünkü inanç, bir milletin ruhani ve kültürel kodlarından biridir.
Belki bu konuyu biraz daha derinleştirebiliriz: Ermeni Kilisesi’nin Katolik — Ortodoks — Apostolik gibi farklı sınıflandırmaları neden hak ettiğini veya tarih boyunca nasıl şekillendiğini anlatalım mı?
[1]: “Armenian Apostolic Church”
[2]: “Armenian Apostolic Church | History, Beliefs & Practices | Britannica”
[3]: “Armenian Church | History and Role of the Apostolic Church”
[4]: “Armenian Catholic Church – Wikipedia”
[5]: “Armenian Apostolic Church | Research Starters – EBSCO”
[6]: “Church of Armenia – OrthodoxWiki”
[7]: “Ermeniler Ortodoks Mu Katolik Mi – istanbulilceleri.com.tr”
[8]: “Ermeniler Hangi Kiliseye Bağlı – altinesarptesettur.com.tr”