Türkiye’de Endemik Bitki Türlerinin Gerçek Sayısı ve Sürdürülebilirlik Açısından Eleştirisi
Doğayla ilgili bir mesele olduğunda sessiz kalmak kolaydır ama Türkiye’nin biyolojik çeşitliliği söz konusu olduğunda susmak bir tercihten öte, bir ihmalkârlık hâlini alır. Bugün, Türkiye’deki endemik bitki türlerinin sayısına dair yapılan açıklamaları gündeme getirirken bu sayının arkasındaki parlak rakamların ne kadar gerçekçi olduğunu, hangi sorularla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini tartışmak istiyorum. Çünkü sadece “ülkemiz zengin” demek yetmiyor; o zenginliği koruyamıyorsak hikâye eksik kalıyor.
H2: Endemik Bitki Nedir ve Türkiye’de Durum Nedir?
“Endemik” terimi, bir bitki türünün yalnızca belirli bir coğrafi bölgede bulunmasını ifade eder. Kısacası başka yerde doğal olarak yetişmiyorsa endemiktir. Türkiye’nin dağlık yapısı, iklim çeşitliliği ve coğrafi konumu nedeniyle çok sayıda endemik bitki türüne ev sahipliği yaptığı sık vurgulanır. ([Webtekno][1])
Çeşitli kaynaklarda:
Türkiye’de yaklaşık 11.707 bitki türü olduğu, bunlardan 3.649’unun endemik olduğu belirtiliyor. ([TÜBİTAK Bilim Genç][2])
Başka bir kaynakta ise toplam takson sayısının ~11.400 olduğu ve endemik sayısının ~3.700 dolaylarında olduğu ifade ediliyor. ([iste.istanbul.edu.tr][3])
Bazı daha geniş ya da daha dar kaynaklar 2.000‑4.000 arasında endemik sayısı veriyor. ([hayvancevre.com.tr][4])
Görüldüğü gibi kabul gören bir “kesin sayı” yok; yani ortada bir muğlaklık var.
H3: Bu Rakamlar Ne Kadar Güvenilir, Hangi Problemler Gizli?(Eleştirel Bakış)
Veri güncelliği ve metodoloji: “11.707 tür, 3.649 endemik” gibi rakamlar 2014 tarihli çalışmalara dayanıyor. ([TÜBİTAK Bilim Genç][2]) Oysa bitki taksonomi, yeni keşifler, sınıflandırma değişimleri ve biyolojik çeşitliliğin izlenmesi açısından sürekli olarak güncelleniyor. Bu durumda eski rakamlarla hareket etmek yanıltıcı olabilir.
Takson‑yaklaşım sorunları: Bazı çalışmalar “takson” (örneğin alt tür, varyete) düzeyine bakarken, bazıları sadece tür düzeyinde. “Endemik” olarak sayılanlar arasında farklı kriterler olabilir. Bu da rakamların karşılaştırılmasını zorlaştırıyor.
Yayılımın belirsizliği: Bir tür “endemiğin” Türkiye’ye özgü olduğunun saptanması için yayılımının ve sınırlarının net olması gerekir; ama arazi çalışmaları, haritalama, lokasyon verileri hâlâ eksik olabilir. Örneğin bir makalede, CBS destekli olarak 3.600 endemik takson ve 11.000 lokasyon haritalandırıldığı belirtilmiş. ([aquar.sdu.edu.tr][5])
Koruma ve gerçek durum arasındaki uçurum: “Türkiye 3.649 endemik bitkiye sahip” derken, kaçının tehdit altında olduğu, yaşam alanlarının ne kadarının korunduğu ya da hangi oranının fiilen yok olma riski taşıdığı net değil. Bu da rakamların “gurur” unsuru olarak kullanılmasını ama eyleme dönüşmemesini kolaylaştırıyor.
Popüler bir “rekabet” duygusu: Bazı yazılar Türkiye’nin Avrupa’daki en zengin endemik bitki ülkesidir gibi ifadeler kullanıyor. ([wwf.org.tr][6]) Rekabetçi dil, bilimsel doğruluğu gölgede bırakabiliyor ve “kaç türümüz var” sorusunu “biz daha iyiyiz” şeklinde bir yarışa dönüştürme riski taşıyor.
H4: Sonuç, Tartışma Çağrısı ve Sorumluluk
Elimizdeki veriler bize şunu söylüyor: Türkiye’nin endemik bitki sayısı yaklaşık 3.000‑4.000 aralığında yer alıyor olabilir. Fakat bu sayının kesinliği yok. Dahası, endemik olması tek başına yeterli değil; o bitkinin yaşam alanı, korunma durumu, izleme ve korunma planlarının varlığı da önemli.
Buradan çıkarılacak hareketli bir sonuç var: Rakamlara değil sürece dikkat etmeliyiz. Şöyle sorularla tartışmayı açmak isterim:
Biz “endemik bitki sayımız yüksek” diyerek ne kadar rahatız? O türlerin kaç tanesi gerçekten güvende?
Yerel yönetimler, akademi, sivil toplum endemik bitkilerin korunması için hangi somut adımları atıyor? Ve atıyor mu gerçekten?
Eğer bir bitki sadece belirli bir dağ yamacında yetişiyorsa ve insan faaliyetleriyle o alan tahrip olmuşsa “endemik sayısı” yüksek görünse ne değişiyor?
Ve belki en önemlisi: Sayı kadar önemli olan, bilinç ve eylem değil mi? Bitkilerin korunması sadece istatistiksel bir mesele değil: bir sorumluluk meselesi.
Okuyucu olarak senin fikrin ne? Bu konuda acil yapılması gereken bir şeyler olduğunu düşünüyor musun? Yorumlarda düşüncelerini paylaşırsan birlikte daha sağlam adımlar için düşünmüş oluruz.
[1]: https://www.webtekno.com/endemik-bitki-nedir-turkiyedeki-endemik-bitkiler-h118004.html?utm_source=chatgpt.com “Endemik Bitki Nedir? Türkiye’deki Endemik Bitki Türleri”
[2]: https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/turkiyede-kac-tane-bitki-vardir-bunlardan-kac-tanesi-endemiktir?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de Kaç Tane Bitki Vardır, Bunlardan Kaç Tanesi Endemiktir?”
[3]: https://iste.istanbul.edu.tr/tr/content/turkiye-bitkileri-ve-korunmasi/turkiye%27de-endemizm?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de Endemizm – İstanbul”
[4]: https://hayvancevre.com.tr/turkiyede-endemik-bitkiler-kac-tane/?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de Endemik Bitkiler Kaç Tane? – hayvancevre.com.tr”
[5]: https://aquar.sdu.edu.tr/tr/endemik-bitki-arastirmalari-ve-veri-tabani/endemik-bitki-arastirmalari-ve-veri-tabani-13205s.html?utm_source=chatgpt.com “Endemik Bitki Araştırmaları ve Veri Tabanı – Anadolu Kuvaterner …”
[6]: https://www.wwf.org.tr/?1206%2Fturkiyeninendemikbitkiturleri=&utm_source=chatgpt.com “Türkiye’nin Endemik Bitki Türleri | WWF”